یکی از دغدغه های مهم بشر در طول تاریخ چگونگی اعتقاد به خدا بوده است.و اساسا این سئوال مطرح بوده که آیا خدا وجود دارد یا نه؟ و سئوالی دیگر انسان این است که اگر وجود دارد چگونه آن را اثبات نماید؟ در جواب باید گفت که این مسائل و دغده ها درازایی به بلندای تاریخ بشر دارد و اساسا کسی را نمی توان پیدا کرده که بگوید من به این مسئله فکر نمی کنم.و لذا با توجه به اهمیت اثبات یگانه عالم، موضوع تحقیق خود را که به نوعی با این موضوع ارتباط دارد انتخاب نمودم.و با جمع کردن تقریرهای مختلف فلاسفه ی اسلامی در این تحقیق، امیدوارم که توانسته باشم در این راه کمک ناچیزی به اهل تفکر کرده باشم.
همانطور که می دانیم،بشر برای اثبات واجب تعالی به راههای مختلفی تمسک می جوید یکی از آن طرق که شیوه خاص فلاسفه است برهان وجوب و امکان است. و لذا این گروه (فلاسفه )توانسته اند با دلیل و برهان و با استفاده از مفاهیم وجوب و امکان، وجود خداوند را به عنوان تنها واجب الوجود به اثبات برسانند.در تحقیق حاضر با مطالعه ی کتابهای فلسفی فلاسفه ی اسلامی،به جمع آوری مهمترین تقریرهای این برهان،اقدام شده است. درباره این برهان می توان گفت که مهمترین برهان در اثبات واجب نیست ولی می تواند یک از براهین متقن و محکم در اثبات خدا به شمار آید.در تحقیق حاضر،ترتیب فصول به گونه ای است که ابتدا تمام مباحث و مطالبی که می تواند به عنوان پیش نیاز برهان باشد در فصول اولیه این تحقیق به طور مبسوط مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.
فهرست مطالب
چکیده. 1
مقدمه. 2
هدف تحقیق.. 3
فرضیه ی اصلی تحقیق: 3
پیشینه برهان وجوب و امکان.. 4
سئوالات تحقیق.. 5
روش کار تحقیق: 6
تعریف جهت در قضیه: 13
سیر و تحول تاریخی مسأله : 18
آیا مواد ثلاث تعریف حقیقی دارند ؟. 22
آیا ممکن الوجود محتاج به علت ایجادی و ایجابی ست ؟. 39
مناط احتیاج ممکن به علت وجود است یا حدوث و یا امکان “ماهوی یا فقری” 45
نظریهی حسگرایان.. 45
نظریه حدوث: 46
نظریهی امکان ماهوی : 49
نظریهی فقر وجودی.. 51
الف” ملاک احتیاج به علت از نظر سهروردی: 52
ب “ ملاک احتیاج به علت از نظر صدالمتألهین: 53
آیا ممکن حدوثاً و بقائاً نیازمند به علت است؟. 53
وجود ممکن آیا امکان آن را از بین میبرد؟. 57
معـانی مختلــف ضـرورت.. 60
ضرورت ازلی : 60
ضرورت ذاتی: 61
ضرورت وصــفی: 63
ضرورت وقتی: 64
ضرورت بشرطالمحمول: 64
امکان عام : 66
امـکان خـاص: 69
آیا امکان خاص, لازم ماهیت است؟. 71
امکان به معنای مصطلح لزوم, لازم ماهیت نیست: 73
چرا امکان خاص لازم ماهیت است نه وجود؟. 74
بررسی نظر کسانی که امکان را یک اعتبار عقلی صرف میدانند: 77
امکان اخص: 80
امکان به معنی احتمال : 83
امکان استقبالی : 88
امکان فقری : 97
فارابی: 104
برهان وجوب و امکان از نظر ابن سینا: 105
امتناع دور و تسلسل در علل فاعلی.. 106
برهان اسد و اخصر: 107
2- برهان فقر وجودی: 107
نتیجه گیری: 108
اصل برهان: 108
وجه تسمیه برهان وجوب و امکان به صدیقین.. 112
برهان وجوب و امکان در عبارات شفا: 113
برهان وجوب و امکان در الهیات نجات ابن سینا: 114
تقریر غزالی: 117
بیان فخر رازی: 119
تقریر شیخ اشراق: 122
مقدمات برهان: 122
دیدگاه خواجه نصیرالدین طوسی: 130
تقریر برهانی دیگر از خواجه: 132
اقسام براهین.. 135
خلاصه ی برهان بوعلی از زبان ملاصدار: 136
نظر استاد علامه طباطبایی: 137
فرق میان فلسفه مشاء و حکمت متعالیه در تقریر برهان صدیقین: 139
مقدمات تقریر صدرالمتالهین: 144
تقریر صدرالمتالهین (ملاصدرا). 145
تقریر برهان امکان در مبدأ ومعاد: 150
تقریر سبزواری: 151
تقریر سبزواری در شرح منظومه: 152
علامه طباطبایی.. 154
خلاصه برهان بوعلی در بیان علامه: 155
اشکال علامه بر برهان: 155
تقریر دیگر از علامه طباطبایی: 157
تقریر برهانی دیگر از علامه طباطبایی.. 158
اصل برهان.. 158
تقریر محقق اصفهانی: 160
نتیجه گیری.. 162
فصل اول و دوم. 162
نتیجه گیری.. 164
فصل سوم. 164
نتیجه گیری.. 165
فصل چهارم. 165
نتیجه گیری.. 167
فصل پنجم. 167
نتیجه گیری.. 170
فصل ششم. 170
نتیجه گیری.. 171
فصل هفتم. 171
نتیجه گیری.. 172
فصل هشتم. 172
نتیجه گیری.. 174
فصل نهم. 174
نتیجه. 174
فصل دهم. 174
نتیجه گیری.. 175
فصل یازدهم. 175
فهرست منابع 177
